OTİSTİK ÇOCUK VE OYUN

• OYUNCAK SEÇİMİ
Otistik çocuklarda görülen kendi kendini güdüleme davranışı yerine oyuncaklarla oyun oynamanın öğretilmesi hedeflerinizden birisi olmalıdır. Bunun için, toplumda kabul görmeyen kendi kendini güdüleme davranışının azaltılmasında uygun olan oyuncaklar seçmeniz gerekmektedir.
Çocuğunuzun ihtiyacı olan duyusal motivasyonların saptanabilmesi için onun ne tipte kendi kendini güdüleme davranışı içine girdiğini gözlemleyip notlar alarak gereksinimlerine uygun oyuncakları belirleyiniz.

Görsel Uyarım
Otistik çocuk, ışıklara bakar, dönen objelere gözleri takılır, ellerini inceler, parmaklarını gözlerinin önüne getirip oynatır. Görsel uyarım ihtiyacını azaltabilmek için el feneri, dönen lambalar, tekerlek, kum saati, manyetik toplar, ışık çubukları, ışık tabancası, yazı tahtaları, dürbün ve kuruyabilen oyuncaklar vs. gibi oyuncakların alınması uygundur.

İşitsel Uyarım
Şarkıları seslendirmeye çalışıp vokal yapar, mırıldanarak şarkı söyler.Dilini şaklatır, eşyaların üzerinde parmaklarını tıklatır. İşitsel uyarıların değiştirilmesi için ses çıkaran oyuncaklar seçin. Örneğin, düdük, zil, konuşan oyuncaklar, radyo, oyuncak piyano, müzik kutuları, itelendiğinde veya çekildiğinde ses çıkaran oyuncaklar, saç kurutma makinaları vb. kullanılabilir.

Dokunsal Uyarım
Çocuk kendi vücudunu okşar, kendini çimdikler, parmağını ağzına sokar, ve ellerine ipleri dolar. Bu tür çocuklar için ise iple hareket eden kuklalar, balık oltaları, mızıka, flüt gibi nefesli müzik aletleri kullanılabilir.

Vücudun Uyarlaması
Çocuk vücudunu garip şekillere sokar, çeşitli pozlar verir, ayak parmakları üzerinde yürür, kafasını yana eğerek dolaşır. Vücut şeklinden uyarılmasının değiştirilmesi için hareket veya pozisyonu değişken oyuncaklar seçin. Örneğin oyuncak at, üzerinde zıplayabileceği büyük terapi topları, içinde ve üzerinde dönülebilecek silindirik araçlar, vagonlar, döner büro koltuğu, hamak, salıncak, trombolin vb. kullanılabilir.
Bu oyuncaklardan bir çoğunu çocuk görür görmez hoşlanacak ve en çok tercih edeceği oyuncağı haline gelecektir, sürekli aynı oyuncakla oynamak isteyecektir. Bu yüzden, başka oyuncaklarla oynaması için çocuğu teşvik etmek gerekecektir. Farklı oyuncakları, farklı sürelerle denemelisiniz. Örneğin, her oyuncağı bir hafta süreyle deneyebilirsiniz. Eğer çocuk bu oyuncaklardan herhangi birisine çok bağlanırsa, o zamanda bu oyuncağı beceri öğretiminde ödül olarak da kullanabilirsiniz. Örneğin bir etkinlik süresince uygun oturduğu için en çok sevdiği (bağlandığı) oyuncağıyla onu ödüllendirebilirsiniz.

• OYUNCAKLARLA OYNAMA
Otistik çocukların oyun oynama biçimleri ve oyuncaklarla oynamaları normal çocuklardan oldukça farklıdır. Genelde bu çocukların bir oyuncakla uygun oynamadıkları gözlenmektedir. Otistik bir çocuk herhangi bir oyuncağı eline aldığında onu döndürme, yuvarlama, elinde tutma ya da atma gibi amaçsız davranışlar göstermektedir.
Otistik çocukların çoğu çamaşır makinesinde dönen çamaşırları saatlerce izleyebilir. Bunun yanı sıra eline aldığı oyuncak arabasını normal şekilde sürmek yerine ters çevirerek ve yalnızca tekerlerini döndürerek oynayabilir. Otistik bir çocuğun, oyuncak bir arabayı algılaması ile otistik olmayan bir çocuğun algılaması oldukça farklıdır. Otistik çocuğa göre bu araba yalnızca soğuk, sert, ağır bir nesnedir, metalden yapılmışsa metalik bir tadı vardır ve sallandığında ses çıkarır, tekerleri döndürüldüğünde ise farklı şekiller oluşturmaktadır.
Oyun, tüm çocuklarda olduğu otistik çocuklar içinde sosyal gelişim yönünden oldukça önemlidir. Otistik çocuğun bütün gün amacına uygun olmayan şekilde oyun oynaması onun sizinle ve yaşıtlarıyla iletişim kurabilmesindeki en önemli araçtan yoksun kalması demektir.
Otistik çocuğun yetersiz olan oyun becerisini geliştirebilmek için öncelikle eğitsel amaca yönelik oyuncaklar seçilmelidir. İç içe giren ve yap-boz türü oyuncaklar, bebekler, oyuncak kamyon ve diğer araçlar otistik çocuğun hayal gücünü kullanma, yaratıcılık ve taklit becerilerindeki yetersizliklerin karşılanmasında oldukça önemlidir.
Otistik çocukların uygun oyun oynama davranışı kazanabilmesi için öncelikle taklit etme becerilerini geliştirme konusunda yardımcı olmalı ve oyuna dönüştürebilecekleri normal yaşantılar sunulmalıdır. Örneğin oyuncak çöp kamyonuna sahip çocuk, çöpçünün çöp kovalarını kamyona boşalttığını hiç görmemiş yada farkında olmamışsa onunla bu oyunu oynamak oldukça zor olacaktır. Ayrıca toplu taşım araçlarına binmeyen ve bunu gözlemlemeyen bir çocuktan oyun ortamında şoför rolünü oynaması beklenemez. Otistik çocuğun hayali oyun oynamayı öğrenmesine yardımcı olmak amacıyla onu bu tür oyunları oynayan akranlarıyla bir araya getirerek oyuna katılmasını ve onları model alarak anlamlı oyun oynamayı öğrenmeyi sağlamalısınız.
Otistik çocuğun oyun becerilerinin gelişmesi için öncelikle uygun oyuncaklarla oyun oynama fırsatı sağlanmalıdır, yalnız uygun oyuncak seçimide oyun becerilerinin gelişmesinde yeterli değildir. Bunun yanında yapılandırılmış oyun ortamı sağlanmalıdır. Hatta ebeveyn veya öğretmende aktif oyunun içinde yer almalıdır. Başlangıçta çocuğa oyuncak kamyonlarla ve evlerle oynama öğretilebilir. Bu öğretilirken her oyuncaktan ikişer tane alınması gerekmektedir. Yetişkin kişi oyuncağını alır ve otistik çocuğu oyuna teşvik eder; “oyuncağını al” veya “haydi oynayalım” yönergelerini çocuk oyuncağını alana kadar tekrar eder. Daha sonraki aşamada oyuncak bebeği almakla kalmayıp onu kolunuza yatırınız ve çocuğunda aynısını yapması için teşvik edip bu davranışı pekiştirin. Ayrıca oyuncak bebeği dizinizde sallayın, uyutun, üzerine örtü örtün, besleyin otistik çocuğunda aynı hareketleri taklit etmelerini sağlayın. Bunlar yapılırken; bebek uyuyor, acıkmış gibi çocuğun oynadığı oyuna ilşkin sözel ifadelerle dikkati çekilmeli ve otistik çocuğun sözel olarak da oyuna katılımı teşvik edilmelidir.
Oyuncak kamyonla da aynı aşamalar gerçekleştirilebilir. Kamyonda durur, kalkar, deposuna benzin konulur, üzerine yük yüklenir ve boşaltılır. Hareketleri yaparken bunlar sesli olarak ifade edilir, çocuktan da aynı şekilde sesli olarak ifade etmesi istenir. Oyuncaklardan birer çift almanın avantajı, çocuğun sizin ondan ne istediğiniz konusunda emin olmasını sağlamaktır. Artık sizi taklit ederken kullanabileceği kendine ait bir oyuncağı vardır.

• BLOKLARLA OYUN OYNAMA
Bir otistik çocuk için öğrenmesi en kolay aktivitelerden biriside bloklarla oyun oynamaktır. Bu aktivitenin çocuğa öğretilmesi için bir çift blok setine sahip olmak gerekmektedir.
Bloklarla oynamayı çocuğa öğretmeye hazırlanırken, sizin ve çocuğun birbirinize kolayca ulaşabileceğiniz mesafede ve bloklarında sığabileceği genişlikte bir masaya karşılıklı oturmalısınız. Başlangıçta masada birkaç blok bulunmalı fakat eğitim ilerledikçe blok sayısı artmalıdır. Eğer bu büyüklükte bir masa temin edilemiyorsa oyun yerde de oynanabilir.

1. basamak: Bloklardan birbirine benzer iki tanesini alın, birini önce kendi önünüze diğerini de çocuğun önüne koyun. Çalışmaya “sen yap” diyerek başlayabilirsiniz. Kendi bloğunuza dokunup, çocuğu teşvik ederek, kendi bloğuna dokunmasını sağlayıp daha sonrada kademeli olarak teşviklerinizi azaltabilirsiniz. Başlangıçta sizin bloğunuza dokunabilir. Bunun için kendi bloğuna dokunması için teşvik edip, gerekirse fiziksel yardımda bulunulabilir. Zaman içinde siz kendi bloğunuza dokununca çocukta sizi taklit ederek kendi bloğuna dokunur hale gelecektir. Bundan sonra birlikte bloğu havaya kaldırmak veya masaya koymak gibi daha karmaşık adımlara geçilmelidir.

2. basamak: Şimdi çocuğa iki blokla oynama öğretilebilir. Kendi önünüze iki blok alıp, benzerlerini de çocuğun önüne koyarak çalışmaya başlanır. Şimdi bloklardan önce birine sonra diğerine dokununuz, çocuğunda aynı hareketi yapması için teşvik ediniz. Siz önünüzdeki iki bloğa dokunduktan sonra çocuğunda kendi bloklarına dokunmasını sağlayana kadar teşvik etmeyi sürdürüp daha sonra bu teşvikleri yavaş yavaş azaltınız. Önünüzdeki bloğun üzerine diğer bloğu koyunuz. Çocuğunda önündeki bloğun üzerine diğer bloğu koymasını teşvik edin, koyma hareketini taklit etmeye başladıktan sonra onun sizin yaptığınız “kule” yi taklit edebilmesini sağlamak için blok sayısını arttırınız.

3. basamak: Çocuk bloklarla oynamaya ve yardımsız olarak kule inşa etmeye başladığında “köprü” inşa etmek gibi daha karmaşık oyunları öğretmeye başlayabilirsiniz. Öncelikle köprü tarafınızdan inşa edilmelidir. Bu inşa sırasında her basamakta çocuk sözel ve fiziksel yardımla teşvik edilmeli “sende yap” , “benim gibi yap” yönergeleri verilmelidir. Bu komutlar ona sizin yaptığınız şekle dikkat etmesi gerektiğini anlatan ipuçlarıdır. Sizin yaptığınız şekli taklit etmeyi öğrendikten sonra hızlı bir şekilde yaptığınız köprüyü bitirmelisiniz. Şimdi ona sadece tek tek sizin hareketlerinizi taklit etmeyi değil “son ürünü” öğretmelisiniz. Çocuk bu yöntemle bir köprü inşa etmeyi bir kez başardıktan sonra şimdi kulenin yanına birde köprü inşa edebilir. Böylece çocuk birden çok şekil yapabilir.

4. basamak: Çocuk sizi taklit ederek bloklardan çeşitli şekiller inşa etmek için gerekli olan parçaları öğrendikten sonra siz kendi bloklarınızı ortadan kaldırıp çocuğunuzdan kendi blokları ile çeşitli şekiller inşa etmesini isteyebilirsiniz. Daha sonra çocuğa bu şekillerin adlarını öğretebilirsiniz.

• KENDİ BAŞINA OYUN OYNAMA
İlk önce siz onunla beraberken ve oyuna aktif olarak katılımıyla oyun oynamayı öğretin. Önce iki oyuncakla, sonrada yavaş yavaş daha fazla oyuncakla oyun oynamayı öğretmelisiniz veya çocuğun resim çizme yada bloklardan bir köprü yapma gibi basit bir görevi yapmasını isteyebilirsiniz. Çocuk oynamaya başladıktan sonra yavaş yavaş onun oyun alanından uzaklaşın ve en sonunda da çocuğu odada bir dakika yalnız bırakacak şekilde terk edin. Siz odaya geri döndüğünüzde eğer işi tamamlamışsa veya çocuk hala oyun oynamayı sürdürüyorsa onu coşkulu bir şekilde taktir edin ve ödüllendirin.